zdjęcie pisarza

HJALMAR SÖDERBERG

Zdjęcie: Herman Hamnqvist, 1907


TWÓRCZOŚĆ

Powieści

Zabłąkania (2010)
(Förvillelser, 1895)

Młodość Martina Bircka (2005)
(Martin Bircks ungdom, 1901)

Doktor Glas (2004)
(Doktor Glas, 1905)

Niebłahe igraszki (2006)
(Den allvarsamma leken, 1912)


Książki refleksyjne

Niepokój serca
(Hjärtats oro, 1909)

Ostatnia książka
(Sista boken, 1942)


Nowele i opowiadania

Opowiastki (2003)
(Historietter, 1898)

Obcy
(Främlingarna, 1903)

Mrok zapada na drodze
(Det mörknar över vägen, 1907)

Utalentowany smok
(Den talangfulla draken, 1913)

Podróż do Rzymu
(Resan till Rom, 1929)


Dramaty

Gertruda
(Gertrud, 1906)

Gwiazda Wieczorna
(Aftonstjärnan, 1912)

Godzina prawdy
(Ödestimmen, 1922)


Prace religioznawcze

Ogień Jahwe
(Jahves eld, 1918)

Jezus Barabasz (2005)
(Jesus Barabbas, 1928)

Mesjasz przeobrażony
(Den förvandlade Messias, 1932)


Przekłady

Anatole France
Wybór nowel, 1897

Anatole France
Gospoda pod Królową
Gęsią Nóżką, 1889

Anatole France
Czerwona lilia, 1902

Anatole France
Historia komiczna, 1905

Peter Nansen
Student, 1907

Heinrich Heine
Niemcy - baśń zimowa, 1919

Paul Géraldy
Preludium, 1924

Guy de Maupassant
Dom pani Tellier, 1927

Alfred de Musset
Nie igra się z miłością, 1928

Alfred de Musset
Drzwi muszą być otwarte
lub zamknięte, 1928


Przekłady utworów Söderberga na języki obce


Hjalmar Söderberg [czyt. jalmar soederberj] urodził się 2 lipca 1869 roku w Sztokholmie w rodzinie urzędniczej. Wychowywany był w atmosferze religijnej, nie noszącej wszak znamion bigoterii czy fundamentalizmu. Tradycji literackiej nie wyniósł z domu, jednak bardzo wcześnie zdecydował, że zostanie pisarzem. Po krótkim epizodzie w roli urzędnika celnego pracował jako dziennikarz, w Sztokholmie i na prowincji. Gdy zadebiutował w 1895 roku, był już znanym i cenionym krytykiem teatralnym i literackim. Jego debiutancka powieść „Zabłąkania” (Förvillelser) wywołała skandal. Któryś z krytyków tak pisał o książce: „Jeden z najbardziej amoralnych płodów szwedzkiego pióra, jaki w naszych czasach przedostał się do księgarń.” Oskarżenia o niemoralność towarzyszyły zresztą nieustannie niemal wszystkim dziełom Söderberga. W „Zabłąkaniach”, powieści określanej przez siebie mianem środowiskowej, Söderberg jawi się jako piewca Sztokholmu. Po szwedzkim bardzie Carlu Michaelu Bellmanie i Auguście Strindbergu pojawił się kolejny pisarz, którego twórczość powiązana była ściśle właśnie ze Sztokholmem. To miasto w powieściach Söderberga jest nie tylko tłem, jest równorzędnym bohaterem.
„Zabłąkania” zapoczątkowały w literaturze szwedzkiej tak zwany nurt flanerski, którego Hjalmar Söderberg stał się najwybitniejszym przedstawicielem. Flanör, czyli szlifibruk, to szwedzki dekadent pozbawiony zasad, woli i wiary w życie. Pewne antidotum na bezsens istnienia mogłaby stanowić dla niego miłość, ale jest albo nieosiągalna, albo zatruwają ją troski dnia codziennego.
Postać szwedzkiego dekadenta Söderberg przedstawił także w swojej następnej powieści „Młodość Martina Bircka” (Martin Bircks ungdom, 1901). Utwór - przełomowy dla twórczości Söderberga - ma charakter autobiograficzny: jest opowieścią o tym, jak Martin/Hjalmar traci wiarę w Boga. Stał się swoistą biblią pokoleniową dla całej generacji szwedzkich pisarzy, w tym także dla późniejszego noblisty Pära Lagerkvista.
„Doktor Glas” (1905) - najbardziej znana i najczęściej tłumaczona powieść Söderberga - przedstawia, oczywiście w scenerii Sztokholmu, postać lekarza introwertyka, w którym powoli dojrzewa decyzja, by zabić pastora Gregoriusa. Gregorius, znacznie starszy od swej żony, zmuszą ją wbrew jej woli do współżycia. Glas, zakochany w żonie pastora, pełen wstrętu do obłudy i hipokryzji duchownego, decyduje się go zabić. Krytyka upatrywała w tym zabójstwie symbolicznego mordu dokonanego przez Söderberga na Kościele, a książka na długo ugruntowała przekonanie o nienawiści Söderberga do księży.
Söderberg przeżył wielką miłość, związując się na kilka lat z Marią von Platen, czytelniczką, która skontaktowała się z nim po lekturze „Młodości Martina Bircka”. Romans zakończył się nagłym zerwaniem i stał się inspiracją do dwóch dzieł Söderberga. W 1906 roku został wydany dramat „Gertruda”, a w 1912 ukazały się „Niebłahe igraszki” (Den allvarsamma leken), jedna z najlepszych powieści miłosnych w literaturze szwedzkiej. Dość powiedzieć, że w 1959 roku szwedzcy radiosłuchacze wybierający najlepsze światowe powieści o tematyce miłosnej, umieścili „Niebłahe igraszki” na czwartym miejscu, a krytyk Ingemar Wizelius pisał „Niebłahe igraszki są jedyną znaczącą powieścią miłosną w naszej literaturze.”
Hjalmar Söderberg jest znakomitym stylistą, mistrzem małych form prozatorskich. Nazywany bywa niekiedy szwedzkim de Maupassantem. Pisarstwo Söderberga wyrosło z tradycji dekadentyzmu, symbolizmu, nastrojów fin de siècle'u. Inspiracją była dla niego twórczość Banga, Jacobsena, France'a, Maupassanta, Brandesa. Także Strindberga, chociaż po Strindbergowskim Inferno (kryzys psychiczny, przełom wewnętrzny i zwrot ku światopoglądowi religijnemu) Söderberg zdecydowanie odżegnywał się od autora „Panny Julii”. Gdyby porównać Söderberga z jakimś polskim pisarzem, uzasadnione wydaje się przeprowadzenie pewnej analogii między nim a Tadeuszem Boyem-Żeleńskim. Obydwu charakteryzowało przekonanie o sile i zdolności rozumu, racjonalne spojrzenie na otaczający świat, obydwaj z równą przenikliwością i ironią opisywali panujące stosunki społeczne i z jednakową odwagą cywilną krytykowali kler, narażając się wpływowej klasie społecznej. Podczas gdy Hjalmar Söderberg upominał się w „Doktorze Glasie” o prawo do aborcji, Boy-Żeleński parę lat później pisał „Piekło kobiet”. Kiedy w Krakowie pielgrzymowano w intencji nawrócenia Boya, w Sztokholmie parę lat wcześniej powstawały towarzystwa obrony dobrych obyczajów (sedlighetsföreningar), żeby chronić młodzież przed zgubnym wpływem twórczości Söderberga. I wreszcie podobieństwa czysto literackie: dwaj znakomici styliści, tłumacze, krytycy teatralni i literaccy. Tłumaczenia ich autorstwa stanowią klasykę przekładów w literaturze szwedzkiej i polskiej.
Od początku swej twórczości Hjalmar Söderberg podejmował problematykę religijną. Te zainteresowania znalazły oddźwięk już w pierwszej opublikowanej przez niego noweli „Rozstajne drogi” (Skilda vägar, 1889), której bohater zostaje porzucony przez dziewczynę dlatego, że jest niewierzący. Söderberga interesowała zarówno obecność religii w życiu codziennym, jak i naukowo-historyczne spojrzenie na religię. W 1909 roku opublikował swoje refleksje i przemyślenia, w znacznej mierze dotyczące tematów religijnych, w książce „Niepokój serca” (Hjärtats oro). Prawdziwą burzę wywołały jednak prace religioznawcze Söderberga (po części napisane w formie powieści), a zwłaszcza „Jezus Barabasz” (Jesus Barabbas, 1928) i „Mesjasz przeobrażony” (Den förvandlade Messias, 1932). W pracach tych przedstawił swoje poglądy na temat genezy judaizmu i chrześcijaństwa oraz osoby Jezusa. Religioznawcza twórczość Söderberga od początku traktowana była jako dziwactwo wybitnego stylisty. Jak twierdzą znawcy Söderberga i religioznawcy, całkowicie niesłusznie. Sam autor uważał ją za równie, jeśli nie bardziej wartościową od swej twórczości literackiej sensu stricto.
Hjalmar Söderberg zmarł 14 października 1941 roku w Kopenhadze, gdzie mieszkał na stałe od 1917 r.

www.szwedzka.pl